Edukacja finansowa w szkole – dlaczego i jak ją prowadzić?
Rzetelna edukacja finansowa pomaga młodym ludziom w rozumieniu istotnych zjawisk ekonomicznych i gospodarczych oraz ich wpływu na codzienne decyzje oraz skuteczność podejmowanych działań. Stanowi nieodłączny element szeroko rozumianej edukacji obywatelskiej, przygotowującej do odpowiedzialnego funkcjonowania we współczesnym świecie.
Centrum Edukacji Obywatelskiej opracowało, we współpracy z Rzecznikiem Finansowym scenariusze, które pomagają w przygotowaniu młodych ludzi do odpowiedzialnego i bezpiecznego poruszania się po rynku finansowym.
Wiedza i kompetencje Polaków
Edukacja finansowa – wg definicji OCED – to proces, dzięki któremu konsumenci lepiej rozumieją produkty, pojęcie i ryzyka finansowe oraz zyskują umiejętności i pewność, że przez pozyskiwanie informacji, instrukcji i/lub obiektywnych wskazówek, które sprawiają, że są bardziej świadomi ryzyk finansowych i możliwości dokonywania wyborów, wiedzą gdzie udać się po pomoc oraz podejmują inne skuteczne działania mające na celu poprawę ich sytuacji finansowej.
Według ostatnich badań („Poziom wiedzy finansowej Polaków 2019”) prawie połowa Polaków (49%) deklaruje, że ich wiedza o finansach jest mała lub bardzo mała. Tylko 9 proc. Polaków określa swoją wiedzę finansową jako dobrą lub bardzo dobrą. Szczególnie nisko swoje podstawy znajomości ekonomii oceniają młodzi w wieku 18-34 lata (57% wskazań) oraz osoby powyżej 65. roku życia (56% wskazań)[1].
Zrealizowane kilka lat temu badania dot. wiedzy i kompetencji ekonomicznych uczniów prowadzą do dodatkowych wniosków: wiedza ekonomiczna młodych ludzi jest ograniczona, fragmentaryczna i słabo ugruntowana i mają oni trudności z zastosowaniem jej w praktyce. Chcieliby się uczyć przede wszystkim praktycznego zarządzania pieniędzmi, nie zajmując się podstawowymi mechanizmami gospodarczymi i rynkowymi, giełdą i systemem podatkowym, gdy jednocześnie właśnie w tych obszarach zidentyfikowano największe luki.[2]
Działania CEO w zakresie edukacji ekonomicznej i finansów
Centrum Edukacji Obywatelskiej od lat zajmuje się wdrażaniem do szkół praktycznej edukacji ekonomicznej w ramach: nauczania przedmiotowego wiedzy o społeczeństwie i podstaw przedsiębiorczości (podręczniki KOSS, programy nauczania KOSS, „Ekonomia w praktyce”, scenariusze zajęć, przedmiotowy Konkursu Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej z dużym komponentem zagadnień finansowych) oraz poprzez inicjowanie uczniowskich projektów edukacyjnych (program „Młodzi Przedsiębiorczy” realizowany w partnerstwie z ING Bank Śląski oraz Fundacją ING Dzieciom; „Młodzi do akcji”, „Z giełdą na ty” – programy archiwalne).
Edukacja finansowa z Rzecznikiem Finansowym
Codzienne stykamy się z nie zawsze rzetelnymi i wiarygodnymi instytucjami finansowymi. Dostrzegamy zachwianą równowagę sił między nimi a klientami. Obserwujemy też trudności w dochodzeniu własnych praw. Od ponad roku CEO współpracuje – w zakresie wspierania nauczycieli w praktycznej i angażującej realizacji zagadnień dot. rynku finansów – z Rzecznikiem Finansowym.
Opracowaliśmy scenariusze zajęć, które mają pomóc w przygotowaniu uczniów i uczennic – w ramach zajęć podstaw przedsiębiorczości, ale także wos-u, godzin wychowawczych czy godzin doradztwa zawodowego – do odpowiedzialnego i bezpiecznego poruszania się po rynku finansowym.
W scenariuszach proponujemy m.in.: przećwiczenie składania reklamacji (Jak napisać reklamację do instytucji finansowej), przyjrzenie się instytucjom stojącym na straży naszych interesów w starciu z bankami czy ubezpieczycielami (System ochrony praw konsumentów na rynku finansowym), poznanie różnych sposobów inwestowania i wiążącego się z nimi ryzyka (Inwestuj z głową!) oraz poznanie kompetencji i sposobów działania Rzecznika Finansowego (Postępowanie interwencyjne a polubowne Rzecznika Finansowego – które wybrać?).
Dodatkowo opracowany został scenariusz zajęć związany z cyberprzestępczością pt. Czy nasze pieniądze są bezpieczne w sieci – dane z cytowanego wcześniej badania tego obszaru wskazują go jako najmniej znany Polakom (aż 69% przyznało, że ma w tym zakresie bardzo małą wiedzę).
Opracowane materiały dostępne są na stronach:
https://przedsiebiorczy.ceo.org.pl/aktualnosci/lekcje-o-finansach
https://www.rf.gov.pl/inicjatywy/scenariusze
Edukacja finansowa a podstawa programowa
Wszystkie opracowane scenariusze powiązane są z treściami szczegółowymi przedmiotu podstawy przedsiębiorczości (II.2 Uczeń charakteryzuje instytucje rynku finansowego w Polsce, w tym Rzecznika Finansowego); II. 15 Uczeń formułuje reklamację do instytucji rynku finansowego i pisze skargę do Rzecznika Finansowego na przykładzie wybranego produktu finansowego).
Wspomagają ponadto realizację celów ogólnych kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym i technikum, takich jak:
- doskonalenie umiejętności myślowo-językowych (czytanie ze zrozumieniem, pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, wyjaśnianie, klasyfikowanie, wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.);
- rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia i integrowanie wiedzy przedmiotowej z różnych dyscyplin;
- zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej;
- łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętnościami wyobrażeniowo-twórczymi;
- rozwijanie szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawania świata i zachęcanie do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości.
Zaproponowane w scenariuszach metody pracy nie tylko angażują, ale także rozwijają wskazane we wstępie do podstawy programowej kształcenia ogólnego umiejętności takie jak:
- myślenie analityczne, syntetyczne, logiczne i przyczynowo-skutkowe;
- umiejętność komunikowania się w języku ojczystym;
- kreatywne rozwiązywanie problemów;
- umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;
- umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł;
- nabywanie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania; umiejętność współpracy w grupie i podejmowania działań indywidualnych.
Zaproponowana tematyka scenariuszy pozwala na kształtowanie postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu: wiarygodności, odpowiedzialności, wytrwałości, poczucia własnej wartości, przedsiębiorczości, gotowości do podejmowania inicjatyw oraz pracy zespołowej.
Uczniowie i uczennice ćwiczą się też w podejmowaniu czynności prawnych. Przygotowują się do aktywności społecznej i gospodarczej, a także do życia rodzinnego w znaczeniu ekonomicznym, ucząc się zachowań na rynku, w tym ponoszenia konsekwencji swoich decyzji.
Opracowanie: Sylwia Żmijewska-Kwiręg, Magdalena Świderska
[1] Badanie „Poziom wiedzy finansowej Polaków 2019” przeprowadzone zostało na zlecenie WIB i FGPW przez firmę Indicator na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie dorosłych 500 osób w dniach 7-13 marca br.
[2] Badanie zrealizowane w 2015 r. przez konsorcjum Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” i Grupy IQS dla Departamentu Edukacji i Wydawnictw NBP